Tanja van Kooten is gedragsdeskundige bij &Morgen. Als adviseur houdt zij zich bezig met de mobiliteit van de toekomst. In haar projecten richt zij zich met name op het stimuleren van duurzame mobiliteit. Wij stelden haar 5 vragen over gedrag en mobiliteit.
Voordat we inzoomen op gedragsverandering zijn we toch even benieuwd. Hoe reis jij zelf naar kantoor?
Ik heb geen auto, dus ik heb niet zoveel keuze! Ik heb het geluk dat ik in Utrecht woon en werk, dus ik fiets in 10 minuutjes naar kantoor. In de zomer ga ik ook wel eens lopend met een koffie in de hand, een ontspannen start van de dag. Bij langere afstanden ga ik met het OV of ik neem een deelauto. Ik heb altijd in het centrum gewoond, dus dan is een auto niet zo praktisch.
Een perfect schoolvoorbeeld dus! Dat geldt zeker niet voor iedereen. Vertel eens; wat is er nodig om tot gedragsverandering te komen?
Gedragsverandering is complexer dan zomaar het stimuleren van gezonde, duurzame keuzes. Verschillende puzzelstukken spelen een rol als je gedrag succesvol wilt beïnvloeden.
Om het gewenste gedrag te krijgen moet je allereerst rekening houden met de omgeving. Zowel de fysieke omgeving (waar ligt het bedrijf), als de sociale omgeving (welke collega’s zijn er en hoe werken/reizen zij).
Daarnaast kijken we naar beleid. Hoe ziet dat er nu uit? Welke afspraken en regelingen zijn er? Een derde element dat een rol speelt als het gaat om gedrag zijn de voorzieningen. Denk aan beschikbare deelmobiliteit of het aantal fietsenstallingen.
Tot slot zoomen we in op de mens. Dit is een belangrijk puzzelstukje dat vaak wordt vergeten of onvoldoende wordt belicht. Maar dit vind ik juist het meest interessantste stukje van gedragsverandering. Je zoomt dan echt in op wie de persoon is en kijkt welke psychologische factoren een rol spelen.
Bij ieder mobiliteitsvraagstuk leg je deze puzzel neer. Zo probeer je tot een passende oplossing te komen.
En waarom is het vaak zo moeilijk om gedrag te veranderen?
Bij gedrag rondom mobiliteit is dit extra moeilijk. Want dit is veelal gewoontegedrag. Je denkt er niet dagelijks actief over na. En de keuze om een auto te hebben heb je al langer geleden gemaakt. Ons brein kiest graag voor de gemakkelijke keuze. We zijn dan ook echt creatures of habit.
Het merendeel van onze keuzes wordt als het ware ‘onder water’ gemaakt. Een groot deel van onze keuzes gebeurt dus onbewust en worden vaak op basis van intuïtie en emotie gemaakt. Slechts een klein deel van onze keuzes, het topje van de ijsberg, maken we op een bewuste manier. Het kost veel energie om continu bewust te handelen. Denk aan als je iets voor de eerste keer doet of als je een nieuwe route fietst. Nieuw gedrag aanleren zorgt ervoor dat je hersenen moeten werken waardoor je aan het einde van de dag moe bent.
Als je gewoontegedrag rondom mobiliteit wilt veranderen, moet je rekening houden met het bewuste en de onbewuste component van gedrag. Alleen dan kan je ongewenst gedrag veranderen in gewenst gedrag.
Het klinkt ingewikkeld om gedrag te veranderen. Zijn er momenten waarop je dat ongewenste gedrag juist kunt aanpakken?
Zeker. Denk bijvoorbeeld aan de corona-lockdown. We gingen allemaal thuiswerken waardoor je ineens heel bewust ander gedrag ging vertonen. Aan het einde van de dag was iedereen kapot van alle online meetings. Maar het bood wel een nieuwe opening om na te denken over werk- en reisgewoonten. Is het wel écht nodig om elke dag in de file te staan op weg naar kantoor?
Dus eigenlijk moeten we wachten op de volgende pandemie?
Wanneer er een ingrijpende verandering plaatsvindt, is dat een goed moment om gedrag te veranderen. Omdat dan ons gewoontegedrag wordt doorbroken. Daarmee wil ik niet zeggen dat je moet wachten op een volgende pandemie. Maar denk bijvoorbeeld aan een verhuizing of het starten van een nieuwe baan. Allebei momenten waarbij je bewustzijn even geprikkeld wordt met nieuwe ideeën en routes. Het zijn gebeurtenissen die zo ingrijpend zijn, dat gewoonten en zekerheden even verdwijnen. Op zo’n moment kun je dus heel goed inspelen op nieuw gedrag, zodat dit gewenste gedrag het nieuwe gewoontegedrag wordt.
In de rubriek ‘Vijf vragen aan..’ interviewen we experts en professionals over mobiliteit. We bespreken vraagstukken én oplossingen. Om van elkaar te leren en te inspireren.
